Iedereen lijkt wel last te hebben van stress en in principe klopt dat ook. Stress en spanning zijn nu eenmaal onderdeel van het dagelijks leven. Het woord ‘stress’ heeft een negatieve connotatie maar eigenlijk hoeft het niet altijd negatief te zijn. Soms is het net gezond om een beetje spanning te ervaren. Wat is stress eigenlijk? Wanneer is stress gezond en wanneer wordt het schadelijk? En hoe kan je hier voor jezelf een evenwicht in bewaren?
De Van Dale omschrijft stress als “aanhoudende geestelijke druk” en “spanning” (2015). Volgens Mittendorff en van der Pool (2002) is het het gevolg van het (gevoel) niet te kunnen voldoen aan de verwachtingen die aan jou gesteld worden. Hierbij ervaar je heftige gevoelens, zoals bijvoorbeeld angst (stress hebben omwille van een naderende deadline en hierbij vrezen dat je als incompetent bevonden wordt als je de deadline niet zou halen of als de kwaliteit van je werk niet zou voldoen). Ook fysieke sensaties laten zich opmerken bij stress. Denk maar aan de krop in je keel net voordat je die presentatie moet geven en de knoop in je maag net voor het evaluatiegesprek bij je leidinggevende (Cardinaels, 2015).
Stress hoeft niet altijd negatief te zijn. Het zorgt immers voor een verhoogde alertheid waardoor bijvoorbeeld nervositeit net voor een examen je betere cijfers doet behalen dan als je ’te’ relaxed zou zijn. Je staat meer op scherp, bent wakkerder in je hoofd en hebt daarom meer oog voor het grotere geheel en voor details. Sommige mensen vinden het net prettig om (een bepaalde mate van) stress op het werk te ervaren. Dat maakt de werkdag net spannend en uitdagend. Denk maar aan bepaalde targets of deadlines die je dient te behalen en nieuwe projecten die je uitdagen om uit je comfort zone te komen. Overschrijdt de stress een bepaalde grens, dan wordt het te veel voor je en werkt stress net contraproductief werken. Zo kan je zodanig veel spanning ervaren vlak voor een examen, bijvoorbeeld als je last hebt van faalangst, dat je hierdoor blokkeert en je je plots niets meer kan herinneren van wat je gestudeerd hebt. Of je bent zo zenuwachtig voor het gesprek met je leidinggevende dat je begint te stamelen en niet gezegd krijgt wat je had willen bespreken.
Iedereen heeft het wel eens ervaren, dat je verlamd wordt door angst en spanning. De ene heeft er nu eenmaal meer last van dan de andere. Als je telkens opnieuw compleet blokkeert ten gevolge van stress is dat echter een probleem. Je wordt erdoor verstoord in je dagelijks functioneren en dat is niet de bedoeling. Ook mogelijk is dat je niet zozeer verlamd wordt door de stress, maar dat je al erg lange tijd een hoge mate van spanning ervaart. Je bevindt je hierdoor in een voortdurende staat van waakzaamheid en alertheid. Op termijn doet dat iets met je lichaam. Je wordt moe, geraakt overbelast en maakt het stresshormoon cortisol aan. Symptomen dat het je allemaal te lang duurt zijn bijvoorbeeld verhoogde prikkelbaarheid, slaapproblemen en je minder goed kunnen concentreren. Denk maar aan naar je computerscherm turen en eigenlijk niet lezen wat er op je scherm staat. Je bent er gewoon niet meer bij, het is te veel. Je voelt je overprikkeld. Te veel stress of te lange tijd stress ervaren, zonder tussendoor te kunnen ontspannen of het allemaal even los te laten, kan schadelijk zijn voor je gezondheid. Je lichaam krijgt de gelegenheid niet om uit te blazen en terug in evenwicht te komen, waardoor het sneller overbelast geraakt. Je immuunsysteem functioneert minder goed waardoor je minder weerbaar bent. Op termijn kan dit leiden tot allerhande kwaaltjes, bijvoorbeeld sneller ziek worden.
Hoe vind je een evenwicht in het omgaan met stress, je eigen grenzen te bewaken maar jezelf tegelijkertijd toch ook voldoende te blijven uitdagen? Hierbij gaat het om de juiste dosering in de juiste context. Probeer stress te hanteren zodat je er je voordeel uithaalt, namelijk dat het je efficiënter doet presteren, maar je er niet aan onderdoor gaat (Cardinaels, 2015).
Hierbij enkele tips voor een evenwichtiger stressmanagement:
- Zorg voor voldoende pauzemomenten en doe dat tijdig. Zelfs op momenten dat het voelt alsof je zeker nog een tijd kan doorgaan, is een kort uitblaasmoment toch zinvol. Soms merk je tijdens het uitblazen dat je vermoeider of meer belast bent dan je eigenlijk dacht. Door de korte pauze heb je hierna weer een frisse geest en werk je vaak productiever.
- Bij een simpele taak heb je nood aan een verhoogd spanningsniveau om optimaal te presteren. Bij een complexe taak is het dan weer belangrijk om net weinig spanning te ervaren om een efficiënte prestatie te bekomen (Teigen, 1994).
- Probeer regelmatig aandacht te geven aan wat je lichaam je vertelt. Eigenlijk krijg je tijdig signalen door dat je (fysiek) je grens bereikt maar de meesten onder ons zijn nu eenmaal goed getraind om deze te negeren. Aandacht naar dit moment brengen en voelen wat je lijf aangeeft kan helpen om efficiënter met stress om te gaan. Het wordt sneller duidelijk wanneer te veel ook echt te veel is. Mindfulness of yoga kunnen je helpen om meer in contact te komen met je lichaam en je lichamelijke grenzen.
- Maak op regelmatige basis tijd vrij voor ontspanning in je vrije tijd. Natuurlijk heb je je verplichtingen en verantwoordelijkheden, maar om te voorkomen dat je batterij leegloopt dien je goed voor jezelf te zorgen. Je tankt toch ook regelmatig met de auto en geeft hem af en toe een poets- en onderhoudsbeurt? Waarom zou je dat niet bij jezelf en met je eigen lichaam doen?
- Ga na hoe je bepaalde stresssituaties kan aanpassen zodanig dat ze je nog uitdagen, maar je niet overweldigen. Misschien neem je bijvoorbeeld al snel te veel hooi op je vork en dien je jezelf af te remmen (‘ik start met dit project maar geef een stuk van het werk uit handen, ook al jeukt het om het volledig zelf te doen want zelf doe ik het naar mijn inziens beter’; ‘eens als ik aan een project werk denk ik al snel ‘oh, dit en dat neem ik er ook nog even bij, nu ik toch bezig ben’ maar dat probeer ik nu niet meer te doen, omdat ik dan het overzicht verlies en snel overbelast geraak’).
- Probeer uit te zoeken hoe je bepaalde vervelende karweien aangenamer kan maken. Zo is het afhandelen van administratie voor velen een last, bovenop hun andere werkzaamheden, of de zoveelste vergadering die in jouw ogen niet productief lijkt te zijn. Ga eens na of je de administratie kan doen terwijl je favoriete radiozender opstaat en of je in die vergadering eens op een andere manier je ideeën kan aanbrengen en met welk effect.
Meer informatie over hoe stress nu eigenlijk werkt en wat het verschil is tussen gezonde en ongezonde stress vind je in mijn boek Burn-out bij hulpverleners.
Bronnen:
Cardinaels, N. (2015). Burn-out bij hulpverleners. Leuven: Acco.
Mittendorff, C., & van der Pool, M. (2002). Ik ben niet meer vooruit te branden… Over werkstress,
burnout en overspannenheid. Amsterdam: Boom.
Teigen, K.H. (1994). Yerkes-Dodson: A law for all seasons. Theory & Psychology, 4 (4), 525-547.
Van Dale (2015). www.vandale.be.
